Via del Proconsolo, 4
Neem het straatje rechts van Ospedale degli Innocenti, Via dei Fibbiai. Ga de eerste straat links in, Via degli Alfani, en neem dan de vierde straat rechts, Borgo Pinti. Blijf lange tijd rechtdoor lopen, door Borgo Pinti en Volta di San Piero, onder een overdekte steeg en over Piazza di San Pier Maggiore, schuin rechts Via Matteo Palmieri in. Sla vervolgens rechts Via Ghibellina in. Aan het einde van de straat draai je naar links: het Bargello bevindt zich op de hoek van Via Ghibellina en Via del Proconsolo.
Dit is de vierde stop: De David van Donatello
Van buitenaf gezien heeft het Bargello iets lugubers. De grijsbruine stenen, de kleine met tralies bedekte ramen, de kantelen bovenaan, de trotse naakte klokkentoren en de afwezigheid van elke vorm van versiering: dit is geen plek waar je zonder argwaan naar binnen stapt. Maar zoals wel vaker geldt in Florence: schijn bedriegt. Want zodra je de binnenplaats betreedt, raak je meteen gecharmeerd van haar elegante harmonie en van de belangrijkste collectie renaissancebeeldhouwwerken op aarde.
De buitenkant werd niet zonder reden weinig uitnodigend gemaakt. Het Bargello, gebouwd in 1255, was immers oorspronkelijk de hoofdzetel van de podestà, de hoogste magistraat van de stad. De wet schreef voor dat dit altijd een buitenlander moest zijn en dat hij maximaal een jaar mocht aanblijven. Op die manier hoopte men een magistraat aan te stellen die niets afwist van de interne machtsverhoudingen en de familievetes, en op een objectieve manier recht zou spreken. Later werd het Bargello gebruikt als gevangenis. De naam van het gebouw verwijst naar de titel van de hoogste gerechtsdienaar die erin verbleef en die vanaf het einde van de 16de eeuw ‘bargello’ werd genoemd.
Sinds 1865 fungeert het gebouw als museum van voornamelijk renaissance beeldhouwkunst. Je vindt er een uitgebreide collectie beelden van onder anderen Michelangelo, Donatello, Ghiberti, Giambologna en Verrocchio. Ook de bronzen panelen die Ghiberti en Brunelleschi vervaardigden voor de kunstwedstrijd voor het baptisterium, staan hier tentoongesteld. Zo kan je zelf nagaan of de jury de juiste beslissing nam door Ghiberti als winnaar uit te roepen.
Een van de opmerkelijkste beelden van de Bargello-collectie is de David van Donatello, om verschillende redenen een revolutionair beeldhouwwerk. Het standbeeld is immers gemaakt van brons, een materiaal dat gewoonlijk was voorbehouden aan monumenten voor koningen, prinsen, condottieri en officiële stedelijke instanties. Het was het eerste vrijstaande naakt sinds de oudheid. Maar ook op inhoudelijk en conceptueel vlak was het beeld vernieuwend. Want Donatello stelde David, de verdediger van de republikeinse vrijheid, niet voor als een stoere en sluwe krijger, de onverschrokken held die met één welgemikte worp de reus Goliath versloeg. Neen, hij beeldde hem af als een sensuele hermafrodiet, een ambigue mengeling van jongensachtige en vrouwelijke kenmerken. Hoe er op Donatello’s beeld gereageerd werd, weten we niet. De Florentijnen waren wat gewend wat ambigue symboliek betreft, maar het is moeilijk voor te stellen dat dit werk niet op ongenoegen en weerstand is gestuit.
Wie de opdracht gaf voor het beeldhouwwerk, is niet zeker. Waarschijnlijk was het Cosimo de’ Medici, de leider van de Mediciclan. Wat we wel weten is dat Cosimo het kunstwerk uiteindelijk in zijn woning, in Palazzo Medici, plaatste, niet verdoken in een achtertuintje, maar in het cortile, net achter de hoofdingang. Iedereen die de Medici bezocht, alle notabelen, binnen- en buitenlandse handelaars, priesters en bisschoppen, prinsen en regeringsleiders werden, of ze nu wilden of niet, met dit beeld geconfronteerd. Naast de openlijke waardering voor dit werk zijn er nog andere signalen die erop wijzen dat Cosimo vernieuwende, complexe en provocatieve kunst ondersteunde. Een kenmerk waar trouwens de hele stad van doordrongen leek en waarin het verschilde van haar tegenhanger uit het noorden, het eerder protectionistische Venetië.
Dus, als je de tijd hebt, laat je niet afschrikken door de ruwe buitenkant en het duistere verleden van het gebouw, en breng een bezoekje aan het Bargello.