Piazza della Santissima Annunziata
Ga naar de achterzijde van de duomo en neem daar Via dei Servi (ten noordoosten van de duomo). Loop de straat door tot aan Piazza della Santissima Annunziata. Ospedale degli Innocenti bevindt zich aan de rechterkant.
Dit is de derde stop, het Ospedale degli Innocenti, of vondelingenklooster der onschuldigen.
Dit is een van de eerste weeshuizen van Europa. Op sommige momenten verbleven er tot duizend kinderen en sommige delen zijn vandaag trouwens nog steeds in gebruik als weeshuis. De naam ervan, ‘degli innocenti’ of ‘van de onschuldigen’, verwijst naar de slachting van mannelijke kinderen in Bethlehem door koning Herodes ten tijde van Jezus’ geboorte.
Dit weeshuis wordt algemeen geroemd als het eerste renaissancegebouw. Het is tussen 1419 en 1426 gebouwd door Filippo Brunelleschi in opdracht van de Arte della Seta (de gilde van zijdehandelaren). Dat betekent dat Brunelleschi, terwijl hij aan de koepel van de dom werkte, nog andere grote projecten in goede banen leidde.
Wat is er nu zo vernieuwend aan dit gebouw? Wel, in het begin van de vijftiende eeuw was de gotiek de dominante architectuurstijl in Europa, een stijl die de meesten kennen van de grote kathedralen van Reims, Chartres en Saint-Denis. Een van de kenmerken van de gotiek is verticaliteit. Gotische gebouwen zijn meestal naar boven, naar de hemel gericht. Een tweede belangrijk kenmerk is de overdadige, uitbundige versiering. Beide kenmerken, verticaliteit en overdadige versiering, dienen hetzelfde doel, namelijk je in een andere wereld onderdompelen, in een soort voorafspiegeling van de hemel.
Brunelleschi had tijdens zijn jarenlange studiereis naar Rome en het Oosten een heel andere visie op architectuur ontwikkeld. Een visie die gebaseerd was op de Romeinse architectuur uit de oudheid, maar vermengd met andere invloeden, zoals de nog steeds in zwang zijnde middeleeuwse architectuuropvattingen, de Romaanse bouwkunst en de nieuwe technieken en vormen die hij in het Oosten had opgedaan.
Dit weeshuis is daar een mooi voorbeeld van. De plattegrond van het gebouw volgde het heersende middeleeuwse model en ook het idee om het gebouw te omzomen met arcaden was gebruikelijk in de middeleeuwen. Wat er echter vernieuwend aan was, was de wiskundige, rationele en puur geometrische benadering waarmee hij de arcaden ontwierp.
Om een voorbeeld te geven: de zuilen tot waar de bogen samenkomen zijn even hoog als de boog breed is en als de afstand tussen de zuil en de muur erachter. Op die manier creëerde hij een perfecte kubus, met daarbovenop geen kruisgewelf zoals in de gotiek gebruikelijk is, maar een koepelgewelf bestaande uit een volmaakte halve bol, een idee dat hij mogelijk in Venetië of Byzantium had opgepikt.
Wat wilde Brunelleschi daarmee bereiken? Geen buitenaardse, hemelse wereld scheppen zoals de Gotiek beoogde, maar een ruimte die de mens centraal zet en een toonbeeld is van uitgepuurde helderheid, harmonie, eenvoud en rationaliteit. In feite is zijn architectuur een verheerlijking van de mens die op een rationele manier en met behulp van de wetenschap de omgeving naar zijn hand zet, niet toevallig de waarden van de vijftiende-eeuwse Florentijnse humanisten en de handelaars waarvoor hij werkte.
Tussen de bogen zie je tien blauwe tondo’s, ronde reliëfs met afbeeldingen van weeskinderen en vondelingen. Die zijn van de hand van Andrea della Robbia, een artiest die van dit blauw aardewerk zijn handelsmerk had gemaakt en die je overal in Florence en in andere Italiaanse steden ziet opduiken. Della Robbia’s atelier werkte trouwens niet alleen aan prestigieuze projecten voor rijke patriciërs. Het vervaardigde deze populaire kunstwerken ook in grote hoeveelheden voor het gewone volk, een praktijk die zijn atelier waarschijnlijk meer opbracht dan de dure, maar minder frequente opdrachten op maat voor de elite, de kerk of de gemeentelijke autoriteiten.